Onlar onların umutları, korkuları ya da dilek yerine akıllarını ile düşünmek çoğu insan sorun. -Will Durant

Daha fazla kişi verdi bu مغزهایشان iyi dilek veya korku ile yerine mi yoksa امیدهایشان düşünüyorum.

Akıldışı düzenlenen gerçekleri daha gerekçeli hata daha zararlı olabilir. -Thomas Huxley

Gerçek زیانبارتر inanç yanlış olduğuna inanmak için Kablosuz Mantık, bağımsız değişken inanmak bu kadar..

مطلبی که در ادامه می آید (بجز مقدمه ای که خود من نوشتم) را عمدتا از صفحات ۱۲۷-۱۴۱ این کتاب گرفتم:

Süleyman, R. C. (2005). Introducing philosophy: a text with integrated readings (8th ed.). New York: Oxford University Press.

نخستین کسی که تئولوژی یا الاهیات را شاخه ای از علوم به شمار آورد ارسطو بود. ارسطو ادعا می کرد هر چیزی در جهان علتی دارد و علت نخستین خدا است. بعدها در دوران مدرن کسانی مانند دکارت یا جان لاک هم وجود خدا را به عنوان علت نخستین و از معلومات دانستند. امروز کمتر کسی است که ادعا کند اثبات وجود خدا در حیطه ی دانش است؛ چون ما می دانیم مفاهیمی چون خدا به کل خارج از حیطه ی مشاهده و آزمایش (روش علمی) هستند. علاوه بر این اثبات وجود خدا اساسی ترین شرط علمی بودن، قابل آزمایش بوده (testability) و ابطال پذیری (falsifiability)، را ندارد. (Buna göre کارل پاپر، فیلسوف علم) هر آنچه ابطال پذیر نباشد، نمی تواند علمی باشد. با اینحال هنوز هستند کسانی که باور دارند وجود خدا از راههای دیگر همچون برهانهای عقلی قابل اثبات است.

برای اثبات وجود خدا سه دسته برهان وجود دارد: (1.) Ontolojik overts (Ontolojik argümanlar) که از ذات و موجودیت خدا سعی در اثبات او دارند. (2.) برهانهای علت و معلولی (Cosmological arguments) مانند برهان ارسطو، که سعی در اثبات وجود خدا به عنوان علت نخستین دارند. (3.) برهانهایی که از انتظام امور جهان به اثبات وجود خدا می رسند (Teleological arguments).

همه ی این براهین در طول تاریخ موافقان و مخالفانی داشتند. اما مهمترین و دشوارترین این برهانها، برهانهای دسته نخست است. در مطلبی که درباره صدیقین bağımsız değişkeni Avicenna نوشتم، توضیح دادم که ابن سینا بعدها توسط برخی فلاسفه ی اسلامی– مانند غزالی–مورد انتقاد قرار گرفت که برای اثبات وجود خدا به وجود غیر قایل شده است؛ برهانهای دسته نخست کوشش دارند که وجود خدا را از راه ذات خدا ثابت کنند و بر منطق صرف تکیه دارند.

در این نوشته صرفا به برهانهای دسته نخست می پردازیم. اما پیش از اینکه به این استدلالها و دلایل نادرستی آن برسیم؛ باید چند مفهوم بنیادین را یاد بگیریم.

Mantıksal akıl yürütme çeşitli

بطور کلی دو نوع استدلال منطقی وجود دارد. نوع اول به استدلال استنتاجی (deduction) یا به استدلال کل به جز معروف است. و نوع دوم استدلال استقرایی (Indüksiyon) Veya قیاس جز به کل Olduğunu. در استدلال استنتاجی اگر مفروضات یک استدلال صحیح باشد و قوانین منطق دنبال شود نتیجه لزوما صحیح است. در استدلال استقرایی صحیح بودن مفروضات، نتیجه را اثبات نمی کند بلکه وجود آن را تقویت می کند. بنابر این در این نوع استدلال حکم قطعی داده نمی شود. از استدلال استقرایی بیشتر برای طرح فرضیات علمی استفاده می شود.

استدلال استنتاجی انواع مختلفی دارند. در زیر انواع این استدلال را یاد می گیریم:

(1.) قیاس استئنایی یا قانون تفکیک (affirming the antecedent/Modus ponens)

فرض اول: اگر الف صحیح باشد؛ آنگاه ب صحیح است.

فرض دوم: الف صحیح است.

نتیجه: ب حتما صحیح است.

(2.) قیاس منطقی یا سیلوجیزم (syllogism)

فرض اول: اگر الف صحیح باشد؛ ب صحیح است.

فرض دوم: اگر ب صحیح باشد؛ ج هم صحیح است.

نتیجه: اگر الف صحیح باشد؛ ج حتما صحیح است.

(3.) نفی تالی (Modus tollens)

فرض اول: اگر الف صحیح باشد؛ ب صحیح است.

فرض دوم: ب صحیح نیست.

نتیجه: الف حتما صحیح نیست.

دقت کنید که معتبر بودن یک استدلال (validity) لزوما به معنای بی عیب بودن آن (soundness) Çevrimdışı. یک استدلال ممکن است معتبر باشد اما بی عیب نباشد. برای اینکه یک استدلال صحیح باشد هم باید معتبر باشد و هم باید بی عیب باشد. استدلال معتبر استدلالی است که از قوانین منطقی برای رسیدن از مفروضات به نتیجه استفاده کند. استدلال بی عیب استدلالی است که علاوه بر معتبر بودن استدلال، مفروضات آن هم درست باشد. برای نمونه این استدلال را ببینید:

همه ی نهنگ ها کبوتر هستند. همه ی کبوترها عقاب هستند. نتیجه می گیریم که همه ی نهنگ ها عقاب هستند.

این استدلال معتبر است اما بی عیب نیست. چون مفروضات استدلال نادرست است. بنابر این در عین اینکه استدلالمان معتبر است و از قوانین منطق برای رسیدن به نتیجه استفاده کرده؛ صحیح نیست. یک استدلال اگر غیر معتبر باشد حتما عیب دار است. اما اگر معتبر باشد می تواند با عیب یا بی عیب باشد. اگر یک استدلال استنتاجی معتبر و بی عیب باشد–یعنی هم از قواعد منطقی پیروی کرده باشد و هم مفروضاتش صحیح باشد–آنوقت نتیجه ی آن استدلال حتما و لزوما صحیح است. در ادامه نشان می دهیم که چرا این استدلال ها معتبر هستند؛ اما بی عیب نیستند.

Bağımsız değişken anslm

سنت انسام کانتربری (انسام مقدس، در فارسی به آنسلم هم مشهور است.) نخستین کسی بود که کوشش کرد وجود خدا را از ذات خدا ثابت کند.

انسامِ کانتربری (Anselm of Canterbury) نخستین کسی بود که کوشش کرد برهانی برای اثبات وجود خدا بر پایه ی ذات خدا بیاورد. این استدلال از جانب لایبنیتز و اسپینوزا هم مطرح شده؛ اما انسام نخستین کسی بود که آن را ارایه داد:

…ای پروردگار! از آنجا که تو به ایمان فهم بخشیدی؛ به من توانایی فهمیدن بده که تو وجود داری، آنطور که ما باور داریم و تو آن موجودی هستی که ما باور داریم تو هستی. اکنون ما باور داریم که تو موجودی هستی که هیچ موجودی فراتر از او قابل تصور نیست. آیا می تواند چنین موجودی باشد؛ آنطور که ابله در دل خود می گوید: خدایی نیست؟^Ben اما وقتی همان ابله آنچه را که من می گویم می شنود– “موجودی که هیچ موجودی فراتر از او قابل تصور نیست.” –آنچه را که شنیده می فهمد. و آنچه که را می فهمد بخشی از فهم اوست، حتی اگر نفهمد که آن وجود دارد. چون اینکه یک موجود در فهم باشد یک چیز است و اینکه بدانیم آن موجود وجود دارد چیز دیگر است. وقتی یک نقاش می خواهد چیزی را رنگ کند نخست آن را در فهم خود می آورد؛ اما تصور نمی کند چیزی که هنوز رنگ نشده وجود دارد. اما وقتی آن را ر نگ کرد هم در فهم خود دارد و می داند آنچه را که رنگ کرده، وجود دارد. حتی یک ابله باید قانع شده باشد؛ موجودی که از آن برتر وجود ندارد؛ دستکم در فهم او وجود دارد. زیرا آن زمان که آن را می شنود آن را می فهمد. و هر آنچه را که می فهمد در فهم خود دارد. واضح است آنچه که چیزی از آن برتر نیست فقط در فهم وجود ندارد. چون اگر تنها در فهم وجود داشته باشد، می تواند در حقیقت هم وجود داشته باشد. وآن [که در دنیای واقعی وجود دارد از آنچه در فهم وجود دارد] برتر است. بنابر این اگر آنچه که چیزی برتر از آن قابل تصور نیست؛ تنها در فهم وجود داشته باشد، آن چیزی که برتر از آن وجود ندارد چیزی است که برتر از آن وجود دارد. واضحا این موضوع محال است. بدون شک آن چیزی که از آن برتر وجود ندارد، وجود دارد؛ هم در فهم و هم در عالم واقع.

درک استدلال انسام ساده است. وجود خدا موجودی تعریف شده که “چیزی از آن برتر قابل تصور نیست.” بعد انسام می پرسد: “کدام برتر است؟ آنچه فقط در فهم (Hayal) آمده یا آنچه حقیقتا وجود دارد؟” پاسخ قطعا آن چیزی است که در عالم واقع وجود دارد. Tanrı, onun tanımına göre, var olmayan bir yaratık olduğundan, bu yüzden var olmalıdır.. Tanrı fantazide bile var olamaz..

Descartes bağımsız değişken

رنه دکارت به عنوان پدر فلسفه ی مدرن شهرت دارد.

برهان آنسلم برای پنج قرن در دنیای مسیحیت دست نخورده باقی ماند تا زمانی که دکارت در قرن ۱۷ آن را بصورت جامع تری درآورد. دکارت روشن کرد که «وجود داشتن» خاصیتی مانند رنگ، شکل، وزن، و اندازه است. یک چیز می تواند یا این خاصیت را داشته باشد یا نداشته باشد. برخی خواص البته برای برخی چیزها ضروری هستند. مثلا سه ضلع برای مثلث ضروری است. دکارت باور داشت که کمال برای کامل ترین موجود ضروری است. و وجود داشتن یک کمال است. هیچ کس نمی تواند کامل ترین موجود را بدون وجود داشتن تصور کند همانطور که نمی تواند مثلث را بدون سه ضلع تصور کند.

دکارت می گوید:

من نمی توانم خدا را بدون خاصیت وجود داشتن تصور کنم.

(وجود خدا از ذاتش قابل تفکیک نیست.)

Yani Tanrı var..

او اضافه می کند:

تصور من از خدا این است که او دارای همه ی کمالات است.

وجود داشتن یک کمال است.

بنابر این خدا لزوما وجود دارد.

ایراد نخست

دو استدلال دکارت معتبر است اما آیا این استدلال ها بی عیب هم هستند؟ اگر از مقدمه بخاطر آورید؛ یک استدلال برای اینکه صحیح باشد؛ هم باید معتبر باشد و هم بی عیب باشد. برای دانستن این موضوع؛ تصور کنید ما یک موجود خیالی به نام «زردک» را تعریف می کنیم که این موجود زردترین موجود قابل تصور است. حالا کدام زردتر است؟ یک موجود زرد که واقعا وجود دارد یا زردک که در خیال ما است؟ واضح است آنچه که وجود دارد زردتر است و چون زردک، زردترین موجود معرفی شده؛ بنابر این باید وجود داشته باشد!

ایراد دوم از کانت

امانوئل کانت از جانب بسیاری به عنوان برجسته ترین شخصیت فلسفه ی مدرن شناخته می شود.

کانت از نخستین کسانی بود که ایراد استدلال دکارت و انسام را نشان داد

آنچه کانت استدلال کرد، اینکه وجود یک چیز هیچگاه نمی تواند صرفا یک موضوع منطقی باشد. وجود داشتن یا بودن یک گزاره نیست. مثلا شما نمی توانید بگویید این سیب قرمزاست؛ گرد است؛ و وجود دارد. چون وجود داشتن چیزی درباره ی خصوصیات سیب به شما نمی گوید؛ فقط نشان می دهد که یک سیب با این خصوصیات وجود دارد. بنابر این صرف توصیف خدا مشمول خصوصیات متعدد می شود اما این نباید شامل این خصوصیت باشد که خدا وجود دارد.

به عبارت دیگر کانت استدلال می کند که وجود داشتن بخشی از پیش فرض دو استدلال بالا است. همین که شما خدا را تصور کردید وجودش را هم تصور کردید. بنابر این، این استدلال ها اگرچه معتبر است اما بی عیب نیستند؛ چون فرض استدلال صحیح نیست و چیزی را ثابت کرده که از ابتدا فرض کرده.

1. اشاره دارد به عبارتی از انجیل شاه جیمز، سرود چهارده، بخش نخست
   The fool hath said in his heart, There is no God. Psalm 14:1-7 KJV [↪]