روح الله توانا. منبع تصویر: executioniniran.blogspot.com

قاعده ای در حقوق بین الملل و در قوانین جزایی تقریبا تمام ملل وجود دارد که به آن قاعده ی برابری در برابر قانون (equality before the law) می گویند. این موضوع همچنین در بند هفتم اعلامیه جهانی حقوق بشر تصریح شده که جمهوری اسلامی هم از امضا کنندگان است. بر پایه این قاعده تمامی افراد در برابر قانون برابر هستند.

روایات مسلمانان از پیشوایان دینی شان هم چنین حکایت دارد که آنها قاعده برابری در برابر قانون را به رسمیت می شناختند. مثلا یک روایات معروف از امام علی، امام اول شیعیان، حکایت از این دارد که او در دوران خلافت و زمانی که در یک دعوای حقوقی در برابر شخصی یهودی بر سر مالکیت یک زره جنگی قرار گرفت؛ حاضر شد در موضع برابر با شاکی بنشیند و به حکم دادگاه، که رای به نفع طرف مقابل داد، گردن گذارد. یا مثلا روایت است که پیامبر اسلام حاضر شد در برابر شخصی که ادعا می کرد به اشتباه او را شلاق زده، تازیانه بخورد. قصد من در اینجا تحقیق درباره درستی یا نادرستی این روایات نیست؛ بلکه صرفا عقاید دینی مسلمانان را مد نظر قرار می دهم.

متاسفانه این موضوع ساده برای بسیار از ما قابل درک نیست که خوبی یا بدی یک عمل به ذات آن مربوط است؛ نه به کسانی که موضوع آن هستند. در کشور ما دو ماه از سال رسما عزاداری برگزار می شود صرفا به این به علت که عده ای باوردارند، چهارده قرن پیش، امام سومشان به طرز ناجوانمردانه به قتل رسید. اما همین گروه از درک ناجوانمردانه ترین و زشت ترین انواع جرایم در دوران کنونی عاجزند. یا مثلا یک دهه عزاداری فاطمیه برگزار می کنند چون معتقدند هزار و چهارصد سال پیش، پهلوی دختر پیامبر اسلام بطور ظالمانه ای شکافته شده و وی به قتل رسید؛ اما خودشان رفتاری به مراتب زشت تر را در خیابان با وانت نیروی انتظامی و با عبور از روی مردم عادی مرتکب می شوند. در همه این موارد فرض نادرست بر این است که زشتی جنایت به شان قربانی مربوط است و نه ذات عمل.

اخیرا شعبه ی پنجم دادگاه کیفری خراسان شخصی به نام روح الله توانا را به جرم فحاشی به پیامبر اسلام و علی خامنه ای به اعدام محکوم کرده. در قوانین جزایی ایران مجازاتی به نام «اعدام برای فحش دادن» تعریف نشده؛ مثلا اگر روح الله توانا همان فحش ها را که به علی خامنه ای داده به یک شهروند ساده می داد نه تنها او را اعدام نمی کردند بلکه زندانی هم نمی شد. پس چه چیز باعث شده که یک عمل یکسان فحاشی در یکجا مجازات اعدام به همراه داشته باشد و در جای دیگر کوچکترین مجازاتی در پی نداشته باشد؟ آیا جز این است که شان کسانی که موضوع جرم هستند–اگر اساسا فحاشی جرم محسوب شود–در صدور حکم قانونی متهم لحاظ شده؟ اگر چنین باشد آیا جز این است که دادگاه یکی از پایه ای ترین اصول حقوقی جهان را نادیده گرفته؟ به اینکار البته دورویی (hypocrisy) هم می گویند. اما فرض کنیم قاعده ای به نام برابری در برابر قانون وجود ندارد و شان افرادی که موضوع قانون هستند در تعیین اندازه جرم موثر است. در این صورت دیگر عمل جرم–در اینجا فحاشی–ملاک صدور حکم قانونی نیست؛ بلکه این تفاوت در شان و جایگاه افراد است که میزان جرم را معلوم می کند. از آنجایی که اختلاف در شان افراد از پیش معلوم شده؛ اساسا چنین محکومیتی دلیل عقلانی و منطقی نمی تواند داشته باشد. مثلا روح الله توانا نمی توانسته در زمان ارتکاب جرم تصمیم بگیرد که پیامبر اسلام نباشد و روح الله توانا باشد؛ بلکه این قاضی است که حتی پیش از بررسی پرونده جایگاه دو طرف را معلوم می کند. چنین حکمی تابع جبر است تا اختیار.

به خاطر دارم زمانی در مدرسه ی ابتدایی به ما یاد داده بودند که اگر کسی فحش داد، حق ندارید او را با لگد بزنید؛ بلکه نهایتا شما هم می توانید به او فحش دهید و اگر کسی خواست کتکتان بزند؛ آنوقت می توانید از خودتان دفاع کنید. شاید لازم باشد اولیای مدرسه این قانون ساده را به قضات جمهوری اسلامی هم آموزش دهند که اگر کسی فحش داد نهایت کاری که می توانید بکنید این است که فحش اش را به خودش بازگردانید و اگر کسی لگدتان زد، لگدش بزنید؛ اما کاری که هیچوقت نباید بکنید اینکه اگر کسی فحش داد، اعدامش کنید.